Dr n. o zdrowiu Hanna Stolińska, dietetyk kliniczny

Dieta przeciwzapalna w prewencji i leczeniu RZS i ZZSK

Główną i najbardziej powszechną chorobą stawów jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), która atakuje nie tylko stawy, lecz również tkankę łączną. Do przyczyn rozwoju RZS zalicza się predyspozycje genetyczne, labilność układu odpornościowego oraz działanie czynników takich jak ostra infekcja, zaburzenia hormonalne, silne doznania fizyczne, palenie oraz stres. Oprócz silnego bólu symetrycznych stawów, choroba ta powoduje pojawienie się wokół nich obrzęków oraz ich sztywność, a także przewlekłe zmęczenie, bóle mięśni, gorączkę czy utratę masy ciała. Osoby z RZS są szczególnie podatne na chorobę niedokrwienną serca, miażdżycę oraz osteoporozę. Dlatego też należy stosować dietę, która będzie przeciwdziałać rozwojowi powikłaniom oraz utracie masy ciała.

Zesztywniające zapalenia stawów kręgosłupa (ZSSK) atakuje głównie mężczyzn w wieku 15-30 lat, a przedmiotem tego ataku są głównie więzadła stawowe w miejscach przyczepów do kości. Na samym początku atakowane są stawy krzyżowo- biodrowe, następnie międzykręgowe dolnego odcinka kręgosłupa, które zaczynają zarastać. Choroba ta objawia się oczywiście silnym bólem okolicy lędźwiowo- krzyżowej, występuje sztywność stawów, a zakres ruchów ulega zmniejszeniu. Chory ma charakterystycznie zgarbioną sylwetkę, stawia bardzo małe kroki i obraca się całym ciałem aby spojrzeć na boki. Występują również takie objawy jak ogóle osłabienie, spadek masy ciała, brak apetytu, stany podgorączkowe, objawy oczne, jelitowe, płucne i sercowe.

W przypadku występowania obu tych schorzeń zaleca się stosowanie diety przeciwzapalnej.

Dieta przeciwzapalna powinna być przede wszystkim urozmaicona i zbilansowana. Należy każdego dnia uwzględnić:

• 4-5 porcji zielonych warzyw, w miarę możliwości z upraw ekologicznych
• 3-4 porcje owoców, zwłaszcza fioletowych bogatych w przeciwzapalne polifenole i flawonoidy, z ograniczeniem bananów, mango, gruszek, winogron i czereśni ze względu na zawartość cukru- fruktozy, która nasila procesy zapalne.
• 3-5 porcji pełnoziarnistych produktów zbożowych i suchych nasion roślin strączkowych (soczewica, ciecierzyca, fasola, groch, groszek, bób, soja).
• 4-7 porcji orzechów, zwłaszcza włoskie, migdały oraz olej i innych źródeł zdrowego tłuszczu. Olej rzepakowy, sojowy, lniany, z wiesiołka, oliwa z oliwek, oliwki i awokado. Należy unikać tłuszczy rafinowanych.
• 2-6 porcji produktów białkowych na tydzień takich jak tłuste ryby morskie, mięso drobiowe, wołowina i jaja oraz nabiał z dobrych źródeł upraw ekologicznych. Najlepsze efekty jednak przynosi eliminacja z diety mięsa, jaj oraz nabiału, czyli zastosowanie diety wegańskiej z dodatkiem ryb morskich bogatych w przeciwzapalne kwasy omega 3.
• Przyprawy takie jak imbir, czosnek, bazylia, tymianek, oregano, cynamon, rozmaryn.
• W miarę potrzeby suplementy multiwitaminowe (witamina C,E,D3,A, koenzym Q10 oraz selen).
• Jako zamiennik cukru- od czasu do czasu miód, stewia lub syrop z agawy.
• 2-4 filiżanek herbaty (zielona, biała, ziołowa, czerwona)
• Należy unikać: alkoholu (ewentualnie czerwone wino bogate w polifenole), kawy, słodzonych napoi gazowanych, lodów (z wyjątkiem bezcukrowego sorbetu), słodyczy (ewentualnie czekolada o zawartości kakao minimum 70% i suszone owoce).
• Dietę należy uzupełniać dużą ilością płynów- 6-8 szklanek w postaci wody oraz herbat ziołowych i owocowych.
• Zastosowanie diety o niskim indeksie glikemicznym.
• Unikanie inhibitorów wapnia używek (alkohol, kawa, tytoń), rafinowanego, białego cukru, w tym słodyczy oraz soli. rabarbar, szpinak, boćwina, kakao, czekolada, żurawina- kwas szczawiowy
• Solanina- pomidor zielony, bakłażan, papryka, ziemniaki- jeżeli mamy zaawansowaną chorobę stawów warto również te warzywa spożywać w małych porcjach.
• Nasiona i kiełki lucerny- zawierają aminokwas kanawaninę, który może wzmagać reakcje zapalne. Inne kiełki natomiast działają bardzo korzystnie.
• Ograniczenie do minimum kofeiny, cukru, pokarmów smażonych, tłuszczy nasyconych, przetworów mlecznych.
• Kwasy GLA: regularne spożycie w postaci oleju z wiesiołka i ogórecznika lekarskiego
• Naturalne tłuszcze: Zalecane są migdały i sezam (wapń) oraz orzechy włoskie ze względu na dużą zawartość kwasów omega 3. Dodatkowo siemię lniane, nasiona chia oraz nasiona konopne.
• Ograniczać należy natomiast tłuszcze bogate w kwasy omega 6: olej słonecznikowy, oliwa z oliwek, oliwa z pestek winogron czy dyni oraz wszystkie orzechy z wyjątkiem włoskich.
• Włączenie do diety alg morskich w ilości 1 łyżeczki dziennie jako dodatek do potraw.

Ważne składniki w diecie:

Bioflawonoid kwercetyna– zawarty jest w czosnku, cebuli, jabłkach, czerwonej cebuli, owocach jagodowych, czerwonym winie, zielonej herbacie, owocach cytrusowych, dyni i brokułach..

Beta karoten, prekursor witaminy A, występuje w owocach (arbuz, brzoskwinia, mango, melon, morele, śliwki, wiśnie i pomarańcze) oraz warzywach (marchew, bakłażan, brokuły, dynia, pomidor, szpinak, bataty i natka pietruszki). Jego źródłem są też algi morskie.

Bromelina. Pod tą nazwą kryje się roślinna proteaza- enzym trawiący białko- obecna tylko w świeżym ananasie. Hamuje produkcję mediatorów zapalenia, rozkłada fibrynę, przeciwdziałając obrzękowi objętych zapaleniem tkanek oraz poprawia ich ukrwienie.

Imbir- ma właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne. Zaleca się plasterek kłącza o grubości 1cm każdego dnia.

Kurkumina. skutecznie blokuje produkcję mediatorów zapalenia, neutralizuje tlenek azotu (inny ważny mediator zapalenia) oraz pobudza układ immunologiczny. Zaleca się jedna czubata łyżeczkę kurkumy dziennie.

Ashwagandha. inaczej indyjski żeń- szeń ma działanie przeciwzapalne oraz uspokajające. Dawka suplementu z tą rośliną zależy od stężenia związku aktywnego- witanolidu. Jeśli wynosi ono 1,5% zaleca się dawkę 250-500 mg dwa razy dziennie.

Kapsaicyna. Aktywny składnik różnych gatunków papryki o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Za ten efekt odpowiada główne wytwarzania jednego z mediatorów zapalenia- substancji P. Związek ten pobudza aktywność enzymów prozapalnych oraz uczestniczy w przewodnictwie bodźców bólowych z ich receptorów w obrębie stawów do mózgu. Mniejsza ilość substancji P oznacza wolniejszy rozwój procesu zapalnego oraz ulgę w bólu. Jednak nie jest to proces długotrwały i kapsaicynę należy dostarczać regularnie. Związek ten można aplikować również w postaci kremu.

Cynk- niezbędny do prawidłowej aktywności ponad dwustu różnych enzymów, związanych z układem odpornościowym, regeneracją tkanek oraz odbudową chrząstki stawowej. Cynk przechodzi do płynu stawowego i osiąga tam wyższe niż normalne stężenie u chorych na zapalenie stawów, podczas gdy inne wskaźniki jego obecności w organizmie pozostają niskie. Aktywny proces zapalny przyśpiesza zużycie cynku. Należy pamiętać, że nadmiar miedzi i żelaza wpływa na gorsze wykorzystanie cynku. Główne źródło- nasiona, orzechy, ostrygi, owoce morza, ziarno sezamu, pestki słonecznika.

Selen- owoce morza, algi morskie, sezam.

Witamina B6 zmniejsza odczyn zapalny w stawach. Znajdziemy ją w warzywach kapustnych, strączkowych, bananach i orzechach ziemnych.

Polifenole– pestki winogron, zielona herbata, oliwa z oliwek, cebula, jabłka,

Witamina E- olej z kiełków zbożowych, olej kukurydziany, olej sojowy, rzepakowy, oliwa z oliwek, kiełki zbożowe, orzechy, migdały, dziki ryż,

Witamina C- w leczeniu zapaleń stawów poleca się jej wysokie dawki dlatego dieta powinna obfitować w warzywa i owoce. Owoce dzikiej róży, wiśnie, pietruszka, kiwi, brokuły, szczaw, papryka, estragon, biała kapusta, brukiew, kapusta czerwona, cytrusy, ziemniaki,

Witamina A- oleje rybne, morele, ryby, nasiona

Witamina B2- w brukwi, cebuli surowej, grochach, kapustach, marchwi surowej, świeżych ogórkach, czarnych jagodach, cytrynie ze skórką, jabłkach, jeżynach, morelach suszonych, pomarańczach, poziomkach, śliwkach, wiśniach, winogronach białych, truskawkach, w pieczywie pszennym, razowym, świeżych rybach morskich, w tranie, jajku surowym, drożdżach i miodzie. Kminek, majeranek i pieprz ułatwiają trawienie i wspomagają przyswajanie witaminy B2.

Witamina D- duże dawki witaminy D (10-20 tysięcy jednostek dziennie) wpływają korzystnie na stawy, jednak taką dawkę suplementacji zawsze należy skonsultować z lekarzem.